बांगलादेशचा चीनकडे झुकाव: भारतासाठी नवा धोका | Bangladesh's Tilt Towards China
आजच्या जागतिक राजकारणात
देशांच्या परराष्ट्र धोरणांचा परिणाम केवळ त्यांच्या शेजारी राष्ट्रांवरच नव्हे तर
संपूर्ण खंडावर होतो. भारताचा एक महत्त्वाचा शेजारी देश बांगलादेश सध्या अशाच एका
निर्णायक वळणावर उभा आहे, जिथे तो चीनच्या अधिक जवळ जाताना दिसतो आहे. हा बदल
भारतासाठी चिंतेचा विषय बनला आहे.
बांगलादेशने अलीकडेच
आपले एअर फोर्स बेस आणि
काही महत्त्वाचे बंदर चीनच्या ताब्यात दिले आहेत. यामध्ये मोंगला आणि चिटगाव या
दोन महत्त्वाच्या पोर्ट्सचा समावेश आहे. हे पोर्ट्स भारताच्या पूर्वेकडील सीमेजवळ
असल्यामुळे भारताच्या सुरक्षेच्या दृष्टीने ही अत्यंत गंभीर बाब आहे. चीन या
पोर्ट्सवर मोठ्या प्रमाणात गुंतवणूक करत असून तेथील आधार केंद्रांमधून भारतीय
हालचालींवर नजर ठेवण्याचा संभाव्य धोका वाढला आहे.
श्रीलंका, मालदीव्स आणि
म्यानमार यांसारख्या इतर शेजारी देशांनी देखील पूर्वी चीनकडे झुकाव दर्शवला होता.
पण नंतरच्या टप्प्यावर त्यांना चीनच्या कर्जजाळ्याचा परिणाम कळला आणि त्यांनी
पुन्हा भारताशी संबंध सुधारण्यास सुरुवात केली. बांगलादेश देखील अशाच एका
चक्रव्यूहात अडकताना दिसतो आहे.
युनुस खान,
बांगलादेशातील एक राजकीय नेते, भारताविरोधात खुली भूमिका घेत आहेत. त्यांनी
चीनसोबत महत्त्वाचे करार केले असून पाकिस्तानशीही सख्य वाढवले आहे. विशेष म्हणजे,
बांगलादेश पाकिस्तानकडून JF-17 फायटर जेटसाठी प्रशिक्षण घेत आहे. यामुळे भारताच्या
ईशान्य भागातील सिलीगुडी कॉरिडोरजवळ असलेल्या एअरबेसवर थेट धोका निर्माण होऊ शकतो.
युनुस खानचा दृष्टिकोन
जिओपॉलिटिक्सच्या दृष्टिकोनातून अत्यंत अपूर्ण व अल्पदृष्टीचा आहे. बांगलादेशची
अर्थव्यवस्था मुख्यत्वे पोर्ट्सवर आधारित आहे. खाद्यान्न, पेट्रोलियमसारख्या
मूलभूत गोष्टींसाठी तो बाहेरच्या देशांवर अवलंबून आहे. अशा स्थितीतही त्यांनी आपले
पोर्ट्स चीनकडे सोपवणे, हे देशहिताच्या विरुद्ध आहे.
भारताच्या विरोधात युनुस
खानने दिलेले विधान – की भारताचा ईशान्य भाग "लँड लॉक्ड" आहे आणि
बांगलादेश हेच त्याचे एकमेव सागरी मार्ग आहे – हे चुकीचे व दिशाभूल करणारे आहे.
भारताचा पश्चिम भाग, गुजरातपासून बंगालपर्यंतची किनारपट्टी पुरेशी आहे
आंतरराष्ट्रीय व्यापारासाठी. यावर भारताने स्पष्ट प्रतिक्रिया दिली असून परराष्ट्र
मंत्री डॉ. एस. जयशंकर यांनी हे स्पष्टीकरण दिले की, भारतात अनेक लँड लॉक राज्ये
असूनही तिथे अर्थव्यवस्था फुलते आहे.
अखेर, बांगलादेशच्या
परराष्ट्र धोरणात झालेला हा कलाटणी बदल म्हणजे भारताला धोका देण्याचा एक पायंडाच
आहे. चीनच्या प्रभावाखाली येऊन बांगलादेश आपल्या आर्थिक व सुरक्षात्मक हितांवर
कुठल्या प्रकारचा परिणाम होऊ देतो, हे भविष्यात स्पष्ट होईल. परंतु भारताने याचा
योग्य धोरणात्मक आणि सामरिक प्रतिसाद देणे गरजेचे आहे.
निष्कर्ष:
बांगलादेशच्या सध्याच्या धोरणात भारतविरोधी भूमिकेचा झुकाव स्पष्ट दिसतो आहे.
परंतु इतिहास आपल्याला शिकवतो की चीनसारख्या देशांशी जवळीक फक्त तात्पुरती आर्थिक
मदत देऊ शकते, परंतु दीर्घकाळ टिकणारे शांततेचे संबंध केवळ शेजारी देशांशीच ठेवले
जाऊ शकतात. बांगलादेशने वेळेतच याचा विचार केला नाही, तर भविष्यात त्याला याचे
गंभीर परिणाम भोगावे लागतील.
