विटामिन B12: भारतीय समाजातील एक शांत संकट

आजच्या धकाधकीच्या जीवनशैलीत आपण आपले आरोग्य हरवत चाललो आहोत. विशेषतः एक असा घटक आहे ज्याची कमतरता भारतात – विशेषतः श्रीमंत, शाकाहारी लोकांमध्ये – मोठ्या प्रमाणात आढळते, आणि तो आहे विटामिन B12.

मी सामान्यतः सप्लिमेंट्स घेण्याच्या विरोधात आहे, पण या विशिष्ट परिस्थितीत मी अपवाद मानतो. एका अभ्यासानुसार उत्तर भारतात जवळपास ४७% लोकांमध्ये B12 ची कमतरता आढळली आहे. याचा अर्थ रस्त्याने जाणाऱ्या प्रत्येक दोन व्यक्तींमध्ये एकजण तरी या कमतरतेने ग्रस्त असतो. याचे लक्षण काय? – थकवा, अशक्तपणा, मन बेचैन वाटणे... ही लक्षणं इतकी सर्वसामान्य आहेत की कुणीही "हो, मला थोडा थकवा जाणवतो" असं सहज म्हणेल.

पण मग निदान कसं करायचं? रक्ततपासणी हा एक मार्ग आहे, पण तो खर्चिक आहे आणि त्याचे रेफरन्स रेंजही खूप वेगवेगळे असतात. जसे परीक्षेत १००० पैकी २५० मार्क मिळवले तरी पास, आणि १००० मिळवले तरी पास! मग यातून काय अर्थ काढायचा?

म्हणूनच B12 चं परीक्षण न करता काही दिवस सप्लिमेंट घेऊन पाहणं अधिक योग्य ठरू शकतं. कारण हे विटामिन पाण्यात विरघळणारे (water-soluble) आहे, म्हणजे शरीराला नको असेल तर ते लघवीतून बाहेर टाकलं जातं.

B12 घेण्याचे तीन मार्ग:

1. इंजेक्शन – भारतात कठीण. डॉक्टरकडे जावं लागेल आणि ते केवळ इंजेक्शन देणार नाहीत, दुसऱ्या टेस्टही सुचवतील.
2. तोंडाने गोळी – हे ही काही लोकांसाठी कमी प्रभावी ठरते, विशेषतः ज्यांचं पचन तंत्र योग्य कार्य करत नाही.
3. सब-लिंग्वल गोळी (जिभेखाली ठेवायची गोळी) – सर्वोत्तम पर्याय! कारण ती गोळी जिभेखाली ठेवली जाते आणि तिथूनच रक्तात मिसळते. शिवाय, एक अतिरिक्त फायदा – जे ज्ञानी मंडळी WhatsApp वर दिवसभर चर्चा करतात, ते ही गोळी तोंडात ठेवून काही वेळ तरी गप्प राहतील!

निष्कर्ष:

B12 ची कमतरता ही दिसायला लहान वाटणारी पण शरीरासाठी महत्त्वाची बाब आहे. याकडे गांभीर्याने पाहणं गरजेचं आहे. कोणताही सप्लिमेंट घेण्यापूर्वी वैद्यकीय सल्ला घेणं योग्य ठरेल, पण विटामिन B12 बद्दल जागरूकता पसरवणं हे आपलं कर्तव्य आहे.